Over het werk van Charlotte Salomon
Bijna achthonderd schilderingen
In een uniek kunstwerk van bijna achthonderd gouaches (waterverfschilderingen) voorzien van transparante overlegvellen vol teksten en muzikale verwijzingen, verbeeldde Charlotte Salomon haar leven.
Hierin geeft ze zichzelf en de mensen om haar heen klinkende toneelnamen en voert ze ze op als hoofdrolspelers in een muziektheaterstuk. Hun levens worden genadeloos onder de loep genomen, feit en fictie lopen door elkaar.
Ze laat je als bezoeker achter met de vraag: is dit leven of theater?
"En zij zag met wakkergedroomde ogen alle schoonheid en wist: ze moest een tijdlang van de menselijke oppervlakte verdwijnen om vanuit de diepte haar wereld nieuw te scheppen."
Charlotte Salomon
Driedelig zangspel
Leven? of Theater? heeft de vorm van een muziektheaterstuk met akten en scènes. De structuur bestaat uit een proloog, het hoofddeel en een epiloog. Deze indeling heeft Charlotte Salomon, samen met de rolverdeling, beschreven op de eerste gouaches.
De aankondiging van het driedelig zangspel, zoals Salomon het werk noemt, is geschilderd in de drie primaire kleuren: blauw voor de proloog, rood voor het hoofddeel en geel voor de epiloog.
De proloog beslaat Salomons jeugd in Berlijn tot 1937. Het hoofddeel gaat over haar grote liefde: zangpedagoog Alfred Wolfsohn, en zijn verhouding met zowel haar als haar stiefmoeder, de operazangeres Paula Salomon-Lindberg. De epiloog behandelt Salomons verblijf in Zuid- Frankrijk van 1939 tot 1942.
Kleurgebruik
Charlotte Salomon introduceert haar werk met een serie gouaches die ze vormgeeft als een theaterprogrammaboekje. Na de inleiding stelt ze de hoofdrolspelers voor. Die hebben allemaal namen die in klank of betekenis iets over hen zeggen.
De gouaches hebben een vrij karakter. Contourlijnen ontbreken, grillige scheidslijnen breken de bladen. Het palet is een bont geheel. Toch bestaat het kleurenspectrum van het werk enkel uit de drie primaire kleuren en wit.
Uiteraard kun je hiermee alle kleuren maken, maar het is zeer ongebruikelijk dat een schilder geen andere pigmenten gebruikt.
Het is niet duidelijk of Salomon hier uit praktische overwegingen voor gekozen heeft of dat het een regel is die ze zichzelf heeft opgelegd.
Beeld en stijl
Naarmate het werk vordert verandert de stijl. De gedetailleerd geschilderde en verhalende scènes in heldere kleuren van het begin maken plaats voor ruwer geschetste tekeningen van stemmingen.
De penseelstreken worden aan het einde steeds haastiger, alsof Salomon wist dat haar niet veel tijd meer restte. Onveranderd blijven de weinige lijnen waarmee ze het karakter van haar personages weet neer te zetten.
Zo suggereert de houding van grootvader Knarre altijd iets van zijn eigen inflexibele instelling en de verleidelijke zangeres Paulinka Bimbam wordt vrijwel uitsluitend afgebeeld met een onderkin.
Invloed van film
Charlotte Salomon groeide op in een tijd waarin de film zich ontwikkelde van zwart-witte, stomme film tot een medium met kleur en geluid en lijkt daardoor geïnspireerd.
Leven? of Theater? lijkt wel een storyboard. Diverse shots in één afbeelding, plotselinge close-ups en in- en uitzoomende beelden komen regelmatig voor.
Salomons grote inspirator zangleraar Alfred Wolfsohn (Amadeus Daberlohn in Leven? of Theater?) had over het medium film ideeën die ze goed moet hebben onthouden. Hij zag film als hét middel van de moderne mens om zijn diepten te peilen en zo tot inzicht en genezing te komen.
"Men moet eerst tot zichzelf zijn ingegaan, om buiten zichzelf te kunnen treden. Een hulpmiddel om buiten zichzelf te treden is voor mij de film, de machine van de mens om zijn eigen ik te produceren."
Amadeus Daberlohn