Bergen op Zoom

Er moeten al in de Middeleeuwen Joden in Bergen op Zoom gewoond hebben. Zij zouden daar volgens archiefstukken in 1428 dezelfde rechten gekregen hebben als de andere inwoners. De economische achteruitgang van Bergen op Zoom bracht met zich mee dat de Joden tegen het einde van de vijftiende eeuw uit de stad verdwenen zijn.

Vanaf het begin van de achttiende eeuw hebben zich opnieuw Joden in de plaats gevestigd. In 1793 pachtten Joodse burgers een stuk grond in het buitengebied aan de Bergsebaan om er een begraafplaats in te richten. In 1815 werd een deel van de Stadswaag aangekocht en tot synagoge verbouwd. Een kleine twintig jaar later liet de Joodse gemeente aan de Parade (de huidige Koevoetstraat) een nieuwe synagoge bouwen. Ook was er in Bergen op Zoom een kleine Joodse school, die in 1868 een eigen gebouw betrok.

The play

Het toneelstuk

De Joodse gemeente van Bergen op Zoom bereikte haar grootste omvang rond het midden van de 19de eeuw, daarna liep het aantal leden langzaam terug.

Twee verenigingen hielden zich bezig met liefdadigheid: een begrafenisgenootschapen een genootschap dat zorgde voor het onderhoud van de synagoge. In het algemeen waren de Joden van Bergen op Zoom werkzaam in de detailhandel. Ze namen geen opvallende plaats in het openbare leven van hun stad in.

Tijdens de bezetting werden de Joodse inwoners van Bergen op Zoom net als elders slachtoffer van de anti-Joodse maatregelen van de Duitsers. Op 11 november 1942 moesten zij zich melden om via Amsterdam naar Westerbork gevoerd te worden. Een twintigtal van hen slaagde erin zich in veiligheid te brengen door onder te duiken. De overigen werden naar Oost-Europa gedeporteerd en daar vermoord.

Former synagogue in the Kievitstraat in Bergen op Zoom, 1984

Voormalige synagoge in de Koevoetstraat te Bergen op Zoom, 1984

-

WL

In 1958 werd de Joodse gemeente opgeheven en ingedeeld bij Tilburg. In 1967 werd deze indeling gewijzigd en behoorde Joods Bergen op Zoom verder bij Breda. De synagoge, waarvan het interieur gedurende de bezetting vernield was, is verkocht en deed aanvankelijk dienst als bedrijfsruimte. In 1975 werden de synagoge en het rituele bad geheel gerestaureerd. Ze vormen tegenwoordig een gedenkplaats voor de verdwenen Joodse gemeenschap van Bergen op Zoom en functioneren tevens als ontmoetingsplaats en expositieruimte.

De begraafplaats wordt onderhouden door de plaatselijke overheid. Het nog vrije gedeelte is bestemd voor het begraven van Belgische Joden.

Bij het grensdorp Putte liggen al meer dan honderd jaar begraafplaatsen van de Antwerpse Joodse gemeenschap. Veel Belgische Joden geven er namelijk de voorkeur aan hun doden in Nederland te begraven, omdat in België het recht op eeuwige rust niet gewaarborgd is.

Aantal Joden in Bergen op Zoom en omgeving

jaar

1806

106

1840

206

1869

86

1899

86

1930

43

1951

30